Chắc hẳn trong chúng ta, ai cũng đã từng bị thao túng tâm lý mà không hề hay biết. Một khi tâm lý trở thành công cụ để ai đó đạt được mục đích, câu chuyện phía sau sẽ vô cùng tồi tệ.
Chắc hẳn trong cuộc sống, chúng ta thường nghe cụm từ thao túng tâm lý trong những câu chuyện trinh thám hoặc một bộ phim nào đó… Khi đó, suy nghĩ của ta về cụm từ trên sẽ là “Thao túng tâm lý nghe cao siêu và xa vời quá, chắc không bao giờ xảy ra trong cuộc sống đời thường đâu!”.
Trên thực tế, suy nghĩ ấy không hoàn toàn đúng. Trường hợp thao túng tâm lý xảy ra rất nhiều trong cuộc sống hàng ngày. Chúng ta có thể bắt gặp thông qua những tình huống tưởng chừng như đơn giản nhất. Nó xảy ra khi ai đó bỗng dưng phê bình bạn vì không làm điều họ muốn và gây ảnh hưởng đến lợi ích của họ, mặc dù đáng lý công việc này không phải là trách nhiệm của bạn.
Hoặc một trường hợp dễ nhận biết nhất cho việc ta bị thao túng tâm lý, đó là khi một người không ngừng lấy điểm yếu của bạn ra trêu ghẹo, châm chọc và xem đó là trò vui, khiến bạn mất hẳn sự tự tin nhưng không thể phản ứng.
Câu chuyện tâm lý giống như một cơn ác mộng tội tệ. Hãy thử tưởng tượng, cuộc sống của bạn sẽ trở nên khốn khổ biết bao nếu có người cố tình “chơi đùa” và thao túng cảm xúc của bạn. Có thế nói, dù ít hay nhiều, trong chúng ta cũng đã ít nhất 1 lần trở thành nạn nhân của “những kẻ thao túng chuyên nghiệp”.
Thao túng tâm lý xảy ra ở khắp mọi nơi, có thể là môi trường công sở, tình yêu hoặc trong bất kỳ mối quan hệ xã hội nào quan trọng với chúng ta. Thậm chí, chúng ta không hề hay biết, bản thân bị thao túng tâm lý trên môi trường mạng.
Thao túng tâm lý chốn công sở: cảm thấy có lỗi nếu không tăng ca
Một bạn nhân viên tên Laura chia sẻ như sau: “Thời gian mới ra trường, tôi bị sếp cũ bảo rằng chưa có kinh nghiệm và chưa đủ chăm chỉ. Vì thế sếp khuyên tôi ở lại làm tăng ca thường xuyên hơn. Cô ấy bảo rằng nếu tôi không làm thì cô ấy phải ở lại hoàn thành đến tối muộn. Điều đó khiến tôi cảm thấy áy náy vì nếu từ chối thì vô tình tạo thêm việc cho sếp. Kết quả là tôi ở lại tăng ca suốt thời gian dài”.
Cùng là chuyện công sở, Jason lại gặp phải vấn đề với đồng nghiệp. Là người hướng nội, anh cần nhiều thời gian để có thể nói chuyện trước đông người. Tuy nhiên, Jason cảm thấy vô cùng tồi tệ khi thường xuyên bị đồng nghiệp trêu chọc. “Tôi từng bị đồng nghiệp lấy việc nói lắp ra trêu đùa không dưới 5 lần, họ hay lấy tôi ra làm chủ đề bàn tán. Với họ đó có thể là trò đùa vô hại nhưng với tôi, điều đó khiến tôi dần mất đi sự tự tin và ngại khi nói trước đông người”.
Nhà tâm lý học Mariyam Ahmed chia sẻ rằng: “Thao túng tâm lý có thể làm suy giảm nhận thức của chúng ta. Điều đó khiến ta dần nghi ngờ bản thân và cảm thấy tội lỗi, một tác động giống như hiện tượng ngạt thở”.
Thao túng tâm lý trong tình yêu: khiến đối phương cảm thấy có lỗi khi không đủ yêu
Như đã nói, thao túng tâm lý xảy ra rất nhiều trong cuộc sống. Tình yêu cũng không ngoại lệ, thậm chí hành vi này còn xảy ra phổ biến và thường xuyên hơn. Mia (24 tuổi) chia sẻ, cô luôn cảm thấy có lỗi và tự vấn bản thân về việc bạn trai đến muộn. Ban đầu cô chỉ ra cho anh ta rằng hành động đến muộn là thiếu tôn trọng. Cứ nghĩ đối phương sẽ xin lỗi, nhưng phản ứng đầu tiên của người bạn trai là cho rằng Mia quá nhạy cảm.
Theo thời gian, người bạn trai đến trễ thường xuyên hơn. Mỗi lần Mia nói, cô lại bị bạn trai trách rằng: “Em thật sự có vấn đề về thời gian phải không?”. Câu nói đó khiến Mia cảm thấy nghi ngờ bản thân, cô tự hỏi mình: “Chuyện đi trễ có thực sự là vấn đề không, hay do mình chưa đủ linh hoạt?”.
Bên cạnh Mia, Phillip cũng từng bị thao túng tâm lý. Bạn gái của anh ngỏ ý muốn có quà vào những dịp lễ mặc dù ngày đó không liên quan gì đến chuyện tình yêu của cả hai, thêm vào đó là những ngày kỉ niệm nhân 10-20 tuần quen nhau.
Phillip chia sẻ: “Cô ấy biết tôi có mức thu nhập chỉ tầm trung nhưng vẫn mong muốn được tặng quà xa xỉ vào tất cả dịp lễ dù không có ý nghĩa gì. Nếu tôi từ chối thì cô ấy bảo rằng tôi không đủ yêu cô ấy. Dần dà tôi chiều theo sở thích của bạn gái và nợ 1 khoản tiền trong thẻ tín dụng”.
Chúng ta – những nạn nhân bị thao túng tâm lý bởi thế giới mạng
Thao túng tâm lý không chỉ diễn ra trong mối quan hệ giữa người và người, chúng còn hiện hữu phổ biến trên môi trường mạng mà chúng ta không hề hay biết.
Bạn thử để ý, khi gõ một từ khóa nào đó trên Google, những kết quả đầu tiên chắc chắn là quảng cáo. Bạn cho rằng bản thân được tự do chọn đọc những nội dung phù hợp tuy nhiên tâm lý con người thường sẽ “click” vào những thông tin gần nhất vì cho rằng đó là trang web đáng tin cậy và sẽ đáp ứng đúng thứ ta cần. Tưởng chừng đơn giản nhưng trên thực tế, chúng ta đã bị thao túng tâm lý trên chính quyền tự do của mình.
Một trường hợp dễ dàng nhận thấy ta bị thao túng tâm lý đến mức nào đó là bản thân mỗi người luôn để ý đến lượt like, follow trên các trang mạng xã hội. Điển hình là Emma, cô chia sẻ: “Cứ 5, 10 phút tôi lại vào xem bài viết hay story tôi đăng được bao nhiêu lượt like và lượt xem. Cảm giác đó rất nghiện và khó để dứt ra. Ngày nào lượt tương tác trên Facebook của tôi cao, tôi lại có thêm động lực đăng những bài viết mới”.
Bạn không hề biết, trên Internet có những thuật toán riêng, chúng ta không thể kiểm soát lượt tương tác của bản thân. Vì thế để có thể tăng views và like, buộc chúng ta phải đăng thêm nhiều bài mới. Đây chính là hành vi thao túng tâm lý trên môi trường Internet.
Kẻ thao túng chuyên nghiệp thường là những người có phẩm chất đạo đức độc hại
Shannon Thomas – chuyên gia trị liệu nhận định rằng: “Những người có phẩm chất đạo đức độc hại là bậc thầy thao túng tâm lý, họ là những kẻ nói dối có tay nghề cao và là những diễn viên chuyên nghiệp”.
Bạn khó có thể nhận biết một kẻ thao túng tâm lý chuyên nghiệp là như thế nào. Khi tiếp xúc lâu dài với họ, dần dà bạn không còn tin tưởng vào ý kiến của mình và phụ thuộc hoàn toàn vào ý kiến của họ.
Nếu bị tác động trong thời gian ngắn, bạn có thể bị như Mia, bắt đầu nghi ngờ và tự vấn bản thân. Đây là kết quả của việc bạn bị thao túng và luôn cảm thấy mình làm những điều không đúng với lẽ thường.
Bên cạnh đó, nạn nhân bị thao túng tâm lý sẽ luôn thấy mình “có lỗi và xấu hổ”. Bạn cảm thấy mình có lỗi và tự trách mình vì đã gây rắc rối cho người khác. Khi bị đổ lỗi, việc giải quyết vấn đề của bạn trở nên khó khăn và thậm chí là mang trong mình cảm giác tồi tệ.
Về cảm xúc, bạn thường rơi vào cảm giác lo lắng bất an. Bạn tránh nhìn trực tiếp vào mắt người đối diện để cảm thấy bản thân an toàn hơn. Đó là những hiệu ứng ngắn hạn. Về lâu dài, câu chuyện sẽ còn đi xa và tồi tệ hơn, bạn bắt đầu có xu hướng muốn làm hài lòng người khác.
Tình trạng này, một cô gái 25 tuổi chia sẻ như sau: “Tôi luôn muốn được công nhận và đánh giá tốt không chỉ trong công việc mà còn là cách ăn mặc cũng như những bức ảnh tôi đăng trên mạng. Tôi luôn để ý đến những lượt tương tác về bài đăng của tôi trên Facebook và điều đó chưa bao giờ là đủ”.
Khi cảm thấy không đủ, bản năng chúng ta sẽ muốn làm cho mình hoàn hảo để nhận được đánh giá cao từ mọi người. Hành động này khiến chúng ta dễ cảm thấy thất vọng, thiếu kiên nhẫn và cáu kỉnh. Sau khi bị ai đối xử tệ, bạn sẽ khó thoát ra được vòng lặp của những hành vi tiêu cực đó.
Trong lúc thao túng tâm lý sẽ có nhiều lời nói sai sự thật được thốt ra nhưng bản thân chúng ta lại dễ dàng tin vào nó. Có những người chủ động trong việc thao túng tâm lý người khác để đạt được mục đích cá nhân. Song cũng có nhiều người thực hiện hành vi thao túng một cách vô ý. Họ không biết lời nói việc làm của họ là đang thực hiện việc thao túng người khác.
Nạn nhân bị thao túng tâm lý thường đến từ những người chịu nhiều thương tổn về mặt tinh thần. Điều đó khiến họ dễ bị lộ điểm yếu và như lẽ hiển nhiên, những “bậc thầy thao túng” sẽ nhanh chóng biết được và lợi dụng bạn.
>>>Xem thêm: Làm hài lòng tất cả mọi người, bạn có mệt không?
Làm thế nào để thoát khỏi cảm giác bị thao túng?
Nếu bạn đang gặp những trường hợp kể trên hoặc tương tự, hãy tìm cách thoát ra càng sớm càng tốt.
Stern nói rằng: “Chúng ta đang sống trong thời kỳ mà không biết đâu là thật cũng như không biết lúc nào mình bị thao túng. Nếu biết điều đó đúng nhưng ai đó nói với bạn điều đó không đúng, việc bám vào thực tế là điều cần thiết”.
Một mẹo mà Stern chỉ ra để tránh trở thành nạn nhân bị thao túng tâm lý đó là ghi rõ ràng lại những gì đã xảy ra trong cuộc trò chuyện. Khi chúng ta không bị cảm xúc lấn át thì lý trí sẽ mạnh hơn rất nhiều. Hãy nhìn vào cuộc trò chuyện và xem nó diễn ra thế nào.
Khi ai đó chắc chắn vào việc gì đó và liên tục nhấn mạnh để thuyết phục bạn tin tưởng giống họ, nhận thức của bạn sẽ dần bị xói mòn. Shannon Thomas chỉ ra cách nhận biết một người thao túng tâm lý qua việc đi chơi. “Mỗi khi nói chuyện với họ, bạn sẽ thấy kiệt quệ và tiêu cực. Bạn dần bị xóa sổ về mặt cảm xúc. Họ khiến bạn cảm thấy có lỗi và chịu trách nhiệm cho vấn đề của họ, từ đó cùng tìm cách khắc phục vấn đề”.
Trong vài trường hợp nghiêm trọng, chuyên gia về mối quan hệ – Chantal Heide chỉ ra phương pháp tốt nhất để thoát khỏi hành vi thao túng tâm lý là nên tìm sự trợ giúp từ những người có chuyên môn hoặc các chuyên gia tâm lý trị liệu.
>>>Có thể bạn quan tâm: 9 cách yêu bản thân nên biết càng sớm càng tốt
Uyên Uyên
